Hiểu Thế nào là “can thiệp sớm”?
Ngày nay, trẻ chậm phát triển ngày một gia tăng. Can thiệp sớm giúp phát hiện bệnh và có các biện pháp can thiệp sớm có ý nghĩa quyết định tới sự phát triển của trẻ trong 5 năm đầu đời. Giúp trẻ có thể quay trở lại cuộc sống, học tập như bao đứa trẻ khác.
“Can thiệp sớm” là gì?
Can thiệp sớm chính là việc lên các kế hoạch và thực hiện các biện pháp, dịch vụ có chất lượng hỗ trợ các nhu cầu và khả năng của trẻ để thúc đẩy phát triển hay các can thiệp đến hành vi, tinh thần khiến trẻ có sự linh hoạt, hiểu biết, nhận thức như:
- Khả năng di chuyển, vận động, nhìn và nghe.(Thể chất)
- Khả năng nhận thức và tiếp thu (tri thức)
- Khả năng hiểu lời, nói ra và diễn tả (Ngôn ngữ)
- Khả năng tiếp xúc và chấp nhận người khác (Quan hệ)
- Khả năng tự phục vụ (ăn, uống, tắm) và tự giúp mình (Thích ứng)
Can thiệp sớm và không chờ đợi thụ động, bằng những hoạt động từng bước một, xây dựng đường đi, định hướng phát triển cho trẻ. Đây là những tác động giúp cho sự tiến bộ mỗi ngày thêm một chút, là sự đấu tranh một cách khoa học, có phương pháp để đẩy lùi giới hạn của những khó khăn mà trẻ đang gặp phải. Nói cách khác, đó chính là sự tham gia tích cực và có kế hoạch của bạn dành cho con mình.
Vai trò của can thiệp sớm đối với trẻ
Can thiệp sớm cho trẻ mắc hội chứng tự kỷ có vai trò đặc biệt to lớn cho cuộc sống của trẻ từ nhỏ cho tới khi trưởng thành và ngay cả về sau. Các phương pháp can thiệp sớm cho trẻ sẽ được thực hiện ở giai đoạn 0 tới 5 tuổi, đây là giai đoạn vàng cho sự phát triển nhận thức, hành vi cũng như dễ dàng uốn nắn, can thiệp. Các biện pháp sẽ giúp trẻ có sự linh hoạt về hành vi và nhận thức.
Đặc biệt, trong chương trình can thiệp sớm các giáo viên có các phương pháp dạy học mới nhất giúp trẻ xóa bớt các hành vi xấu. Trẻ biết cách giao tiếp, biết phân biệt nguy hiểm cho bản thân và người xung quanh, biết tìm sự trợ giúp khi có mối nguy hiểm xung quanh.
Đối với trẻ nhỏ, can thiệp sớm giúp trẻ không bị hoặc ít phụ thuộc vào người xung quanh đồng thời có nhận thức để có thể theo học các lớp tiểu học như bao bạn bè. Giúp trẻ có cuộc sống vui vẻ, hòa đồng với mọi người.
Cha mẹ có vai trò như thế nào trong chương trình Can thiệp sớm?
Cha mẹ phải hiểu mặc dù xây dựng chương trình là sự tổ chức và hướng dẫn của các chuyên viên và giáo viên, nhưng vai trò của phụ huynh là trên hết. Sự can thiệp có được kết quả tích cực hay không là do sự tham gia của gia đình.
Một đứa trẻ được chăm sóc tại một cơ sở tập trung tiến bộ chậm hơn một đứa trẻ được chăm sóc tại môi trường trong gia đình. Nhưng sự chăm sóc ấy phải được vận dụng một cách thường xuyên, liên tục theo một kế hoạch đã định trước, và đứa trẻ phải được đối xử như một trẻ bình thường từ việc khen thưởng tới những biện pháp kỷ luật.
Với một trẻ có những khó khăn về giao tiếp và ngôn ngữ thì việc tác động cần giúp cho trẻ phát triển nhiều khả năng về thị giác, thính giác, và cả xúc giác để giúp cho trẻ có những nhận thức đa đạng hơn về môi trường xung quanh
Trong giai đoạn đầu, chúng ta chưa đặt mục tiêu về ngôn ngữ, vì chỉ khi nào trẻ có được sự thoải mái và chấp nhận những sự tiếp xúc xung quanh cũng như có được một số “vốn liếng” về âm ngữ thì lúc đó, trẻ sẽ có nhu cầu để giao tiếp bằng ngôn ngữ.
Kích thích thị giác cho trẻ
Một trong những điều làm bố mẹ các trẻ Tự Kỷ, Hiếu Động Kém chú ý, cần quan tâm là khả năng nhìn của trẻ. Hầu như đứng trước mọi tác động của chúng ta, mọi sự kêu gọi, mọi sự kích thích đều được đáp trả bằng một cái nhìn thờ ơ, nhìn như không nhìn hay một cái nhìn lẩn tránh, né tránh ánh mắt, vì vậy việc tập luyện mắt là một trong những điều mà chúng ta cần làm trước tiên.
Như vậy, để bắt tay vào việc xây dựng một chương trình chăm sóc, giáo dục tại gia đình chúng ta cần có sự chuẩn bị gia tăng tiềm lực chú ý ở mắt của trẻ – Hãy trang trí phòng bằng cách đặt trên tường và cả dưới nền nhà những hình ảnh nhiều mầu sắc gợi sự chú ý. Tranh ảnh, có những màu sắc tươi sáng và mầu sơn tường (mầu xanh rêu là thích hợp).
Trang bị những đồ chơi – đồ dùng có mầu sắc:
Bạn nên trang bị cho bé những dụng cụ có màu sắc thuần chất (trắng/ vàng/ đỏ/ xanh …) để vừa giúp trẻ nhận ra các đồ vật vừa có nhận thức về màu sắc. Bạn hạn chế dùng các vật dụng bằng thủy tinh hay bằng sứ vì có thể gây nguy hiểm nếu trẻ cầm không chắc, hoặc có những phản ứng không kiểm soát ( vì thế bạn sẽ phải cầm thay và điều này không giúp ích cho trẻ) . Thay vào đó là những cái ly , cái chén, bình nước, cái dĩa bằng nhựa cao cấp có mầu chuẩn (chỉ 1 màu duy nhất trên 1 sản phẩm ) có thể trẻ sẽ làm rơi nhưng không bị vỡ. Các bàn, ghế tủ của bé nếu có điều kiện thì cũng nên có những mầu sắc tươi sáng để giúp bé cảm thấy thoải mái trong căn phòng của bé (phòng ngủ – phòng sinh hoạt chung của gia đình )
Cần có một góc chơi:
Có thể, căn nhà của bạn quá chật, quá bừa bộn và bạn cũng không có thì giờ và điều kiện tài chính để trang bị cho con mình một phòng riêng? Nhưng chắc hẳn là bạn có thể thiết kế một góc chơi nhỏ cho trẻ được chứ . Chỉ cần một cái tủ hay kệ, và một tấm thảm hay những miếng ghép bằng nhựa mềm (loại dùng làm dép xốp) và 1 diện tích khoảng 1m2 X 1m2 là đủ để chứa các đồ chơi, hình ảnh mà bạn có thể dùng để dạy cháu. Đó được xem là góc học tập của trẻ, và đó cũng là một không gian tự do của trẻ, nơi các bé có toàn quyền muốn làm gì thì làm ( kể cả chuyện xé, bẻ, bôi màu-loại chùi rửa được-lên trên vách.
Kích thích thính giác
Bạn nên quan tâm đến các loại vật dụng, đồ chơi phát ra tiếng động, bạn cũng có thể đeo cho bé một cái vòng, lục lạc-khi trẻ vận động, lục lạc sẽ kêu lên và điều đó khiến trẻ thích thú, sẽ lập lại và nó giúp ích cho sự phát triển vận động của trẻ.
Khi chơi đùa với con, bạn nên bắt chước lại các loại tiếng động, bạn cũng có thể tìm mua những món đồ chơi tạo ra các loại tiếng động. Có những trò chơi giúp trẻ chú ý hơn vào các loại âm thanh khác nhau.
Thường xuyên gọi tên trẻ:
Hãy gọi tên trẻ bằng nhiều mức độ ( cao/thấp – lớn/nhỏ ) để kích thích sự chú ý của trẻ. Chơi các trò chơi gọi tên trẻ hay giả tiếng gà gáy từ lớn đến nhỏ rồi ở mức độ thì thầm. Khi trò chuyện với trẻ, bạn nên nói một cách ngắn gọn, dễ dàng và dùng các từ ngữ đơn giản-nếu trẻ tỏ ra chưa chú ý thì bạn nói to hơn, nếu trẻ đã nhận ra thì bạn nói nhỏ lại, nhưng đừng kéo dài (ví dụ: mẹ lấy nước cho con đây-thay vì : Con uống nước không? mẹ rót nước nhé, nào thích uống nước gì nào?)
Khi bạn massage (xoa bóp) cho trẻ, thì nên có những bản nhạc nhẹ kèm theo trong một bầu khí êm đềm có một chút hương thơm và những lời thì thầm bên tai bé. ( xin xem phần hướng dẫn massage cho trẻ ) Bạn cần biết thêm là thính giác hiện hữu ngay từ trong những ngày đầu tiên, chính vì ít được nghe các âm thanh cần thiết, và có khi lại phải nghe những âm thanh không thích hợp ( như tiếng nhạc và các thông tin quảng cáo trên TV) nên trẻ đã có những hạn chế về ngôn ngữ. Vì theo Brazelton, đã cho thấy đứa trẻ ngay từ bé đã có khả năng chọn lựa âm thanh, nó hướng về phía âm thanh dễ chịu và không phản ứng hay có những phản ứng tiêu cực với loại âm thanh không ưa thích.
Kích thích xúc giác
Qua các nghiên cứu lâm sàng cho biết, một trong những nguy cơ làm gia tăng tình trạng tự kỷ cho trẻ nhỏ là do các em bị sinh mổ. Lý do là khi sinh theo lối thông thường, làn da các em tiếp xúc một cách chặt chẽ và trong một thời gian tương đối dài với thành bên trong tử cung và đường sinh ra (sinh đạo) từ đó, hệ thống cảm xúc trên da được kích thích, giúp trẻ dễ dàng chấp nhận việc tiếp xúc, ôm ấp vuốt ve của người mẹ sau này. Còn với những trẻ sinh mổ, các em bị “bốc”thẳng từ trong dạ con (là môi trường nước) ra ngoài không khí, các hệ thần kinh xúc giác trên da (Da là một hệ thần kinh cảm xúc) không được kích thích, do đó nhiều trẻ không thích ôm ấp, hay không có cảm nhận về xúc giác (không cảm nhận về đau, không biết nóng) phản ứng chậm với những tác động qua da. Vì thế, một trong những biện pháp giúp trẻ lấy lại các cảm giác qua da là việc massage và việc chơi đùa, vuốt ve dưới nước cũng như qua các hoạt động trị liệu bằng tâm vận động.
Cha mẹ cũng nên kích thích Vị giác và vận động của lưỡi bằng cách khi đút cháo, thay vì tim cách đút thẳng vào miệng, thì bạn nên rà rà chung quanh miệng, chạm lên môi để kích thích bé phải thè lưỡi ra. Bạn cũng có thể bôi kem, chocolate xung quanh miệng của trẻ để trè liếm nhằm tác đông đến lưỡi. Tạo cơ hội cho trẻ trải nghiệm các vị khác nhau. Bạn hãy cho trẻ nếm thử các loại thức ăn chua, ngọt, mặn, đắng. Chú ý xem phản ứng của bé đối với các vị này như thế nào. Những phản ứng đó là cách bé nói cho bạn biết bé thích và không thích vị nào. Nên cho trẻ ăn các loại thức ăn có cấu trúc khác nhau, giúp bé làm quen với các loại thức ăn đa dạng.
Cha mẹ hãy kiên trì, đừng nôn nóng hãy tác động thường xuyên, liên tục và từng chút một sau một thời gian từ 1-3 tháng, cha mẹ sẽ thấy con linh hoạt hẳn lên, dù khả năng nói của con trẻ vẫn còn hạn chế, nhưng điều đó sẽ dần dần tốt lên!